Blockchain is een nieuwe technologie die grote gevolgen voor de juridische wereld kan hebben. Deze technologie maakt het mogelijk dat partijen via internet een transactie kunnen doen zonder dat ze elkaar kennen en zonder tussenkomst van derden. De positie van banken en notarissen kan hierdoor een hele andere invulling krijgen maar ook de juridische status van contracten kan veranderen. Wanneer deze technologie breed inzetbaar wordt zullen er veel juridische vraagstukken ontstaan. Reden genoeg om tijdens deze discussiebijeenkomst hierop een voorschot te nemen.
Hieronder een video-impressie van de vier sprekers.
De heer mr. S. Mul, raadadviseur JZW van het ministerie van V&J legt uit wat Blockchain is. Bitcoin was in 2008 de eerste toepassing waarbij Blockchain werd gebruikt. Daarbij werd Blockchain gebruikt om betalingen te doen zonder de tussenkomst van een derde partij, zoals een bank. De vraag is hoe je zonder centrale derde partij de betalingen controleert. Blockchain gebruikt het netwerk zelf om te controleren of betalingen kloppen. In tegenstelling tot SEPA-betalingen gaat de transactie dus niet meer via banken. Via Blockchain kunnen betalingen binnen 10 minuten worden verwerkt door het netwerk. De betaling in Blockchain wordt door elk lid van het netwerk automatisch geverifieerd en geregistreerd in een digitaal grootboek. Alle betalingen zijn dus inzichtelijk waardoor fraude en dubbele betalingen kunnen worden voorkomen. Blockchain slaat informatie op in een onbreekbare keten, elk lid van het netwerk kan daaraan informatie toevoegen. Wanneer er van buitenaf met die informatie wordt geknoeid, is de informatie niet meer leesbaar, het hele netwerk weet dan dat er iets niet klopt. Een andere toepassing waarvoor Blockchain wordt gebruikt, is het gebruik van ‘smart contracts’. Contracten die zichzelf automatisch uitvoeren wanneer wel, of juist niet, aan de voorwaarden in het contract is voldaan. Er wordt bijvoorbeeld automatisch uitbetaald indien een bepaalde lading containers op de plek van bestemming is gearriveerd. Het is de vraag hoe dit moet worden gereguleerd omdat regels in de virtuele wereld anders werken dan in de analoge wereld. Het internet is grensoverschrijdend. Mogelijk zal de regulering werken via ‘code of law’, wat betekent dat de technologie de werking bepaalt en daarmee ook de regels. De uitdaging zit in het juridisch waterdicht maken van het systeem: welk recht is van toepassing, welke rechter beslist over conflicten, moeten wetten en regels worden aangepast, kunnen juridische restricties aan de smart contracts worden toegevoegd en wie interpreteert de regels over Blockchain en smart contracts?
De heer drs. A. Kroft en mevrouw drs. M. Pomp vertellen wat de overheid met Blockchain doet en hoe de overheid zich voorbereidt op de toekomst. Volgens hen is Blockchain een technologie die veel mogelijkheden biedt, maar waarvan de reikwijdte nog niet precies kan worden bepaald. Naar verwachting zal deze technologie over 4 tot 5 jaar gereed zijn voor productie. Die technologie komt er, de huidige uitdagingen liggen vooral op het bestuurlijke en juridische vlak.
Blockchain creëert een netwerk dat zichzelf controleert. Het voordeel is dat daardoor veel processen en diensten geautomatiseerd kunnen worden. Dit heeft economische impact op alle sectoren. Het ministerie van EZ is daarom bezig om het gebruik van IT in topsectoren te stimuleren. Er is al veel kennis in Nederland over Blockchain, EZ probeert deze kennis te bundelen en binnen de markt en de overheid te verspreiden. Juist omdat de impact groot is, ook op de werkgelegenheid, kan deze ontwikkeling tot verzet leiden. Er wordt daarom ook nagedacht over hoe Blockchain maatschappelijk geaccommodeerd moet worden. De kennis over Blockchain die er al is wordt verder toegepast in een aantal casussen. Denk bijvoorbeeld aan logistieke processen die vertraagd worden omdat informatie niet altijd op het juiste moment op de juiste plek komt. De Rotterdamse haven kan bijvoorbeeld via Blockchain reis- en wachttijden versnellen. Daarnaast wordt bij Binnenlandse Zaken gekeken naar de bewaking van identiteit, dit is van belang voor alle diensten die de overheid via Blockchain wil gaan leveren. De gemeente Amsterdam is bezig met toepassingen op het gebied van PGB-budgetten. Zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen. De pilots die worden georganiseerd moeten onder meer de bestuurlijke en juridische uitdagingen in kaart brengen. Gebleken is bijvoorbeeld dat in een Blockchain het gehele proces kan veranderen waardoor ook een verandering van denken nodig is. Zo kan de Blockchain worden gebruikt om informatie van verschillende instanties in één register te bundelen. In de pilot over de strafrechtketen wordt daarover al nagedacht. Het voordeel daarvan is dat informatie beter traceerbaar is en beter kan worden beveiligd wat de kwaliteit van het proces in zijn geheel verbeterd. Juridisch gezien rijst echter bijvoorbeeld wel de vraag hoe moet worden omgegaan met de informatie en documenten die daarbij in codes worden opgeslagen. En hoe ‘smart contracts’ moeten worden beoordeeld enz. De vraag is ook of en tot welke veranderingen dit in bepaalde (juridische) beroepen zal leiden.
Als laatste belicht prof.dr.mr. T.F.E. Tjong Tjin Tai de juridische aspecten van Blockchain. Hij licht de veranderingen die Blockchain teweegbrengt toe aan de hand van een financiële dienstverlener: een bank. Banken houden een centrale administratie bij, waar betalingstransactie worden verwerkt en saldi worden bijgehouden. Vanwege hun belangrijke rol in de economie rusten er op hun zorgplichten en informatieplichten. In een systeem zoals Bitcoin dat van een blockchain gebruikmaakt, ligt dat anders. Er is geen namelijk geen centrale partij. Alle leden van het netwerk controleren automatisch de betalingen die via het netwerk worden gedaan en werken op een slimme manier samen om te zorgen dat er één administratie is van saldi. De vraag is hoe daarin met zorgplichten en informatieplichten.
De blockchain kan ook worden gebruikt voor het bijhouden van (publieke) registers. Daarbij rijst de vraag hoe de privacy van betrokkenen moet worden gewaarborgd. Is de meldplicht datalekken van toepassing? Hoe kunnen gegevens worden ingezien en gecorrigeerd? Kan Blockchain ook informatie vergeten? Dankzij Blockchain kan informatie namelijk gemakkelijk worden gearchiveerd en bewaard. Bij traditionele archieven is het duidelijk welke informatie bewaard wordt en wie deze informatie bewaart. Dat is gemakkelijk te controleren. Bij Blockchain houdt het netwerk zelf informatie bij, maar hoe zorg je ervoor dat daarop controle is? Met andere woorden: wie bewaakt de bewaker? Daar liggen nog veel juridische vragen.
Verder kunnen via Blockchain ook ‘smart contracts’ worden gesloten waarbij juridische handelingen automatisch worden uitgevoerd als aan de vastgelegde voorwaarden is voldaan. Ook daarbij rijzen allerlei juridische vragen. Een vraag is bijvoorbeeld of kan worden volstaan met ‘code as law’, d.w.z. dat de regels worden vastgelegd in de technologie zelf (spelregels neerleggen in de broncode). Het systeem werkt dan automatisch volgens de regels, maar dat vergt wel dat alles goed in de code van het programma is neergelegd. Ingrijpen achteraf is immers niet meer mogelijk omdat alles automatisch wordt uitgevoerd. Maar wat als er een fout zit in de code? Wie is daarvoor aansprakelijk? Welk recht is van toepassing? Welke rechter is bevoegd? Tjong Tjin Tai verwacht dat, net zoals dat altijd het geval is geweest, rechters nodig zullen blijven om de intentie van het contract bij geschillen te kunnen interpreteren en tot een gerechtvaardigde conclusie te kunnen komen (Haviltex). Als programmeurs van smart contracts echter meer kennis verkrijgen van wat er allemaal in contracten en het contractenrecht geregeld wordt, zouden zij misschien smart contracts kunnen maken die voor veel gevallen goed genoeg functioneren.
Juridische kennis is dus hard nodig bij het ontwikkelen van toepassingen die van Blockchain gebruikmaken.